Πνευματική και Βιομηχανική Ιδιοκτησία

Α. ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ

1. Έννοια και αντικείμενο της πνευματικής ιδιοκτησίας.

Σύμφωνα με το άρθρο 18 παρ. 18 του Ν.2557/1997 ο διεθνής όρος “proprieteintellectuelle”/”intellectualproperty” αποδίδεται στην ελληνική γλώσσα με τον όρο “διανοητική ιδιοκτησία”.

Η διανοητική ιδιοκτησία περιλαμβάνει τόσο την πνευματική ιδιοκτησία και τα συγγενικά δικαιώματα όσο και τη βιομηχανική ιδιοκτησία, όπως εφευρέσεις, υποδείγματα χρησιμότητας, δικαιώματα επί φυτικών ποικιλιών, σήματα, βιομηχανικά σχέδια και προστατευόμενες γεωγραφικές ονομασίες προέλευσης. Στη διανοητική ιδιοκτησία υπάγονται τα δικαιώματα που προκύπτουν από τη δημιουργία ενός προϊόντος του νου, το οποίο αποτελεί άυλο περιουσιακό στοιχείο.

            Σύμφωνα με τον Οργανισμό Πνευματικής Ιδιοκτησίας (Ο.Π.Ι.), πνευματική ιδιοκτησία ορίζεται ως το δικαίωμα που έχει ο δημιουργός ενός έργου του πνεύματος πάνω σε αυτό, δηλαδή το δικαίωμα που του δίνει τη δυνατότητα να ελέγχει τη χρήση του έργου του. Πνευματική ιδιοκτησία ονομάζουμε επίσης το σύνολο των κανόνων που ρυθμίζουν το δικαίωμα αυτό και που αποσκοπεί στην προστασία:

α) των δημιουργών και

β) των δικαιούχων των συγγενικών δικαιωμάτων.

Το πνευματικό δικαίωμα υφίσταται σε έργα λογοτεχνίας και τέχνης, όπως βιβλία, θέατρο, ζωγραφική, γλυπτική, φωτογραφία, αρχιτεκτονική αλλά και άλλες δημιουργίες όπως λογισμικό ή βάσεις δεδομένων (databases). Περιλαμβάνει το δικαίωμα της εκμετάλλευσης του έργου (περιουσιακό δικαίωμα) και το δικαίωμα της προστασίας του προσωπικού δεσμού του δημιουργού του προς αυτό (ηθικό δικαίωμα). Το πνευματικό δικαίωμα αποκτάται αυτοδικαίως χωρίς να απαιτείται αίτηση του δημιουργού ή καταχώριση του έργου σε κάποια υπηρεσία.

Στην Ελλάδα θεμελιώδης είναι ο νόμος 2121/1993, ο οποίος τροποποιήθηκε δραστικά σε πολλές διατάξεις του με το άρθρο 8 του νόμου 2557/1997 σε εφαρμογή των Οδηγιών 93/83/ΕΟΚ και 93/98/ΕΟΚ, για να τροποποιηθεί και συμπληρωθεί εκ νέου εντέλει με τον σήμερα ισχύοντα νόμο 4212/2013, με τον οποίο ενσωματώθηκε στην Ελληνική νομοθεσία η Οδηγία 2011/77/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 27ης Σεπτεμβρίου 2011 και η Οδηγία 2012/28/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 25ης Οκτωβρίου 2012 στο ελληνικό δίκαιο.

2. Υποκείμενο της πνευματικής ιδιοκτησίας.

Υποκείμενο και αρχικός δικαιούχος της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι ο δημιουργός. Με το Ν.2121/1993 καθιερώνεται ρητά στο άρθρο 6 παρ. 1 που ορίζει ότι «ο δημιουργός… είναι ο αρχικός δικαιούχος του περιουσιακού και του ηθικού δικαιώματος επί του έργου». Άρα αρχικός δικαιούχος μπορεί να είναι μόνο φυσικό πρόσωπο το οποίο αποκτά την πνευματική ιδιοκτησία πρωτογενώς, ενώ το νομικό πρόσωπο γίνεται δικαιούχος δευτερογενώς.

Απόκλιση από τον παραπάνω κανόνα προβλέπεται μόνο για τα ανώνυμα και ψευδώνυμα έργα. Στις περιπτώσεις αυτές η πνευματική ιδιοκτησία αποκτάται πρωτογενώς από πρόσωπο διαφορετικό από αυτό του δημιουργού, το οποίο μπορεί να είναι και νομικό πρόσωπο.

Ο κανόνας ότι ο αρχικός δικαιούχος της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι ο δημιουργός ισχύει και για τα έργα που δημιουργήθηκαν από μισθωτούς σε εκτέλεση σύμβασης εργασίας (άρθρο 8 εδ. α΄ του Ν.2121/1993). Εξισορρόπηση των συμφερόντων μεταξύ δημιουργού-μισθωτού και εργοδότη επέρχεται με το δεύτερο εδάφιο του άρθρου 8 του Ν.2121/1993 που προβλέπει την αυτοδίκαιη μεταβίβαση στον εργοδότη εκείνων μόνο των εξουσιών από το περιουσιακό δικαίωμα που είναι αναγκαίες για την εκπλήρωση του σκοπού της σύμβασης. Αυτό όμως μόνο εάν δεν υπάρχει αντίθετη συμφωνία. Όσον αφορά στην πνευματική ιδιοκτησία των έργων που δημιουργήθηκαν από τους απασχολούμενους με οποιαδήποτε σχέση εργασίας στο Δημόσιο ή σε ΝΠΔΔ σε εκτέλεση του υπηρεσιακού τους καθήκοντος, με νέες ρυθμίσεις στο άρθρο 8 του Ν.2121/1993 (Ν.2557/1997) προβλέπεται ότι στο δημιουργό-δημόσιο υπάλληλο ανήκει το ηθικό δικαίωμα, ως αμεταβίβαστο, ενώ στο Δημόσιο μεταβιβάζεται το περιουσιακό δικαίωμα, εκτός εάν υπάρχει αντίθετη συμφωνία. Η αντίθετη συμφωνία μπορεί να προβλέπει διατήρηση ορισμένων εξουσιών του περιουσιακού δικαιώματος στο δημιουργό ή αμοιβή για κάθε χρήση του έργου του κλπ. Ο δημιουργός διατηρεί επίσης το δικαίωμα μελλοντικών τρόπων εκμετάλλευσης του έργου.

Για τις περιπτώσεις που υπάρχει πλειονότητα δημιουργών, το άρθρο 7 του Ν.2121/1993 προβλέπει ορισμένους κανόνες βάσει των οποίων προσδιορίζεται το υποκείμενο του δικαιώματος. Σύμφωνα με το άρθρο αυτό έργα συνεργασίας θεωρούνται όσα έχουν δημιουργηθεί με την «άμεση σύμπραξη δύο ή περισσότερων δημιουργών», οι οποίοι είναι αρχικοί συνδικαιούχοι του περιουσιακού δικαιώματος επί του έργου.

Ένα άλλο είδος έργων συνεργασίας είναι τα συλλογικά έργα. Συλλογικά έργα σύμφωνα με το άρθρο 7 του Ν.2121/1993 είναι όσα έχουν δημιουργηθεί με τις αυτοτελείς συμβολές περισσότερων δημιουργών κάτω από την πνευματική διεύθυνση και το συντονισμό ενός φυσικού προσώπου. Το φυσικό αυτό πρόσωπο που έχει την πνευματική διεύθυνση και το συντονισμό είναι ο αρχικός δικαιούχος του περιουσιακού και του ηθικού δικαιώματος επί του συλλογικού έργου, ενώ οι δημιουργοί των επί μέρους συμβολών είναι αρχικοί δικαιούχοι του περιουσιακού και του ηθικού δικαιώματος επί των συμβολών τους, εφόσον αυτές είναι δεκτικές χωριστής μεταβίβασης.

Το άρθρο 7 του Ν.2121/1993 προβλέπει και τα σύνθετα έργα που είναι αυτά που απαρτίζονται από τμήματα που έχουν δημιουργηθεί χωριστά και πραγματοποιούνται με την ένωση περισσότερων έργων. Οι δημιουργοί των τμημάτων αυτών είναι αρχικοί συνδικαιούχοι του περιουσιακού και του ηθικού δικαιώματος επί του σύνθετου έργου και αποκλειστικοί αρχικοί δικαιούχοι των δικαιωμάτων επί του τμήματος που δημιούργησε ο καθένας, εάν το τμήμα αυτό επιδέχεται χωριστή εκμετάλλευση.

Όσον αφορά στα οπτικοακουστικά έργα, σύμφωνα με το άρθρο 9 του Ν.2121/1993 ο σκηνοθέτης τεκμαίρεται ότι είναι δημιουργός του οπτικοακουστικού έργου και αυτός έχει το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας κατ’ απόδοση και παλαιότερου δικαίου (άρθρο 3 παρ. 1 του Ν.1597/1986).

Σύμφωνα με το άρθρο 10 παρ. 1 του Ν.2121/1993 τεκμαίρεται ως δημιουργός το πρόσωπο του οποίου το όνομα εμφανίζεται πάνω στον υλικό φορέα του έργου κατά το συνήθη τρόπο. Η διάταξη αυτή καθιερώνει το λεγόμενο τεκμήριο του δημιουργού για να διευκολυνθεί η απόδειξη της ιδιότητα αυτής κυρίως όταν ζητείται η δικαστική προστασία του δικαιώματος. Το ίδιο άρθρο προβλέπει ότι το τεκμήριο του δημιουργού ισχύει και για τα ψευδώνυμα έργα, εφόσον το ψευδώνυμο δεν αφήνει αμφιβολία ως προς την ταυτότητα του προσώπου.

Για τα προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών, τα οπτικοακουστικά έργα, καθώς και για τα συλλογικά έργα, το άρθρο 10 παρ. 2 του Ν.2121/1993 καθιερώνει το τεκμήριο ότιο δικαιούχος της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι το φυσικό ή νομικό πρόσωπο του οποίου το όνομα ή η επωνυμία εμφανίζεται πάνω στον υλικό φορέα κατά τον τρόπο που συνήθως χρησιμοποιείται για την ένδειξη του δικαιούχου. Η διάταξη αυτή αφορά τόσο τα φυσικά, όσο και τα νομικά πρόσωπα τα οποία σύμφωνα με το ισχύον δίκαιο δεν είναι δυνατόν να είναι πρωτογενείς δικαιούχοι.

Όλα τα τεκμήρια αυτά είναι μαχητά και κατά συνέπεια επιτρέπεται αντίθετη απόδειξη.

3. Προστατευόμενα έργα.

Το δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας δεν προστατεύει όλα τα έργα, αλλά μόνο αυτά που είναι πρωτότυπα. Ένα από τα πιο δύσκολα σημεία της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι ο ορισμός της πρωτοτυπίας. Παραδοσιακά το σύστημα του copyright, θέτοντας στο επίκεντρο την οικονομική διάσταση της πνευματικής ιδιοκτησίας, τείνει να θεωρεί πρωτότυπο οποιοδήποτε έργο δεν είναι απλή αντιγραφή και προϋποθέτει μια ελάχιστη εργασία ή επένδυση.

Η πνευματική ιδιοκτησία δηλαδή, προστατεύει κάθε πρωτότυπο πνευματικό δημιούργημα λόγου, τέχνης ή επιστήμης, που εκφράζεται με οποιαδήποτε μορφή, ιδίως τα γραπτά ή προφορικά κείμενα, οι μουσικές συνθέσεις, με κείμενο ή χωρίς, τα θεατρικά έργα, με μουσική ή χωρίς, οι χορογραφίες και οι παντομίμες, τα οπτικοακουστικά έργα, τα έργα των εικαστικών τεχνών, στα οποία περιλαμβάνονται τα σχέδια, τα έργα ζωγραφικής και γλυπτικής, τα χαρακτικά έργα και οι λιθογραφίες, τα αρχιτεκτονικά έργα, οι φωτογραφίες, τα έργα των εφαρμοσμένων τεχνών, οι εικονογραφήσεις, οι χάρτες, τα τρισδιάστατα έργα που αναφέρονται στη γεωγραφία, την τοπογραφία, την αρχιτεκτονική ή την επιστήμη, οι μεταφράσεις, οι διασκευές, οι προσαρμογές οι άλλες μετατροπές έργων ή εκφράσεων της λαϊκής παράδοσης και οι συλλογές έργων ή συλλογές εκφράσεων της λαϊκής παράδοσης ή απλών γεγονότων και στοιχείων, όπως οι εγκυκλοπαίδειες και οι ανθολογίες, εφόσον η επιλογή ή η διευθέτηση του περιεχομένου τους είναι πρωτότυπη.

Επίσης το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύει τις βάσεις δεδομένων, οι οποίες λόγω της επιλογής ή διευθέτησης του περιεχομένου τους αποτελούν πνευματικά δημιουργήματα. Η προστασία αυτή δεν εκτείνεται στο περιεχόμενο των βάσεων δεδομένων και δεν θίγει κανένα από τα δικαιώματα που υφίστανται στο περιεχόμενο αυτό.

Προστατεύονται επίσης τα προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών και το προπαρασκευαστικό υλικό του σχεδιασμού τους. Η προστασία παρέχεται σε κάθε μορφή έκφρασης ενός προγράμματος ηλεκτρονικού υπολογιστή. Ειδικά για τα προγράμματα υπολογιστή το κριτήριο της πρωτοτυπίας σχεδόν καταργείται, αφού κατά το νόμο πρόγραμμα υπολογιστή είναι πρωτότυπο εφόσον είναι προσωπικό πνευματικό δημιούργημα του δημιουργού του (δηλαδή όχι απλή αντιγραφή).

Ο ελληνικός νόμος ξεκαθαρίζει πάντως ότι δεν προστατεύονται ειδήσεις και απλά γεγονότα ή στοιχεία.

4. Περιεχόμενο του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας.

Το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας χωρίζεται στο ηπειρωτικό ευρωπαϊκό σύστημα και στο ελληνικό δίκαιο σε δύο δικαιώματα: το περιουσιακό και το ηθικό.

• Περιουσιακό δικαίωμα : Το περιουσιακό δικαίωμα αναφέρεται στην οικονομική εκμετάλλευση του έργου. Κάθε εξουσία απαγόρευσης μιας πράξης ή μιας μορφής εκμετάλλευσης σημαίνει στην ουσία ότι ο δημιουργός μπορεί να αξιώνει αμοιβή γι’ αυτήν.

            Το περιουσιακό δικαίωμα χωρίζεται κι αυτό με τη σειρά του σε επιμέρους εξουσίες. Η διάκριση αυτή είναι σημαντική, γιατί ο νόμος επιτρέπει ρητά τη χωριστή εκμετάλλευση κάθε μιας από τις εξουσίες αυτές. Ο δημιουργός μπορεί συνεπώς να μεταβιβάσει ή να παραχωρήσει άδεια εκμετάλλευσης μόνο για μία ή για κάποιες από αυτές τις εξουσίες, κρατώντας τις άλλες για τον εαυτό του ή παραχωρώντας τις σε άλλους. Οι κυρίως επιμέρους εξουσίες (τρόποι εκμετάλλευσης) είναι :

• Η εγγραφή
• Η αναπαραγωγή
• Η δημιουργία παράγωγου έργου
• Η διανομή
• Η εκμίσθωση και ο δημόσιος δανεισμός
• Η δημόσια εκτέλεση και παρουσίαση, καθώς και
• Η ραδιοτηλεοπτική μετάδοση.

Ειδικά για τα εικαστικά έργα ο ελληνικός νόμος θεσπίζει το δικαίωμα παρακολούθησης για το δημιουργό και τους κληρονόμους του. Αφορά έργα που πωλούνται σε δημόσιο πλειστηριασμό ή από έμπορο έργων τέχνης και δίνει στο δημιουργό ποσοστό επί του τιμήματος, αναλόγως της αξίας του έργου.

• Ηθικό δικαίωμα : Το ηθικό δικαίωμα του δημιουργού προέρχεται κι αυτό από την ανθρωπιστική αντίληψη για την πνευματική ιδιοκτησία και είναι άγνωστο (τουλάχιστον σε τέτοιο εύρος) στο αγγλοσαξωνικό σύστημα του copyright. Βασική παραδοχή είναι ότι ο δημιουργός έχει έναν ιδιαίτερο δεσμό με το δημιούργημά του πέρα από το δικαίωμα οικονομικής εκμετάλλευσης. Το έργο αποτελεί εξωτερίκευση της προσωπικότητάς του. Έχει και αυτό, όπως και το περιουσιακό δικαίωμα, επιμέρους εκφάνσεις.

            Σε αντίθεση με το περιουσιακό δικαίωμα, το ηθικό δικαίωμα είναιαμεταβίβαστο και ο δημιουργός δεν μπορεί να παραιτηθεί από αυτό. Το ηθικό δικαίωμα, σε αντίθεση με το περιουσιακό, δε μεταφράζεται σε επιπλέον αμοιβή του δημιουργού, δεν εξαγοράζεται. Οι επιμέρους εξουσίες που απορρέουν από το ηθικό δικαίωμα είναι:

• Η δημοσίευση
• Η πατρότητα
• Η ακεραιότητα του έργου
• Η προσπέλαση στο έργο (ο δημιουργός έχει το δικαίωμα να επικοινωνεί με το έργο του ακόμα και μετά την πώλησή του), καθώς και
• Η μετάνοια (ειδικά για τα έργα λόγου ή επιστήμης ο νόμος αναγνωρίζει στο δημιουργό το δικαίωμα να υπαναχωρήσει από συμβάσεις μεταβίβασης των δικαιωμάτων του ή εκμετάλλευσης του έργου του, αν έχουν μεταβληθεί οι πεποιθήσεις του ή οι περιστάσεις και μόνο έτσι μπορεί να προστατευθεί η προσωπικότητά του).

5. Κατοχύρωση δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας.

Βάσει τόσο του εθνικού (άρθρο 6 παρ.2 Ν.2121/1993) όσο και του διεθνούς δικαίου (άρθρο 5 παρ.2 Διεθνούς Σύμβασης της Βέρνης) η απόλαυση και η άσκηση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας δεν υπόκεινται σε καμία διατύπωση. Δεν απαιτείται συνεπώς η τήρηση κάποιας τυπικής διαδικασίας ή η σύμπραξη κάποιας κρατικής ή μη υπηρεσίας για την αναγνώριση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας σε ένα έργο, όπως ισχύει για την κτήση δικαιωμάτων επί άλλων άυλων αγαθών (πχ. κατοχύρωση σήματος).

Για τη διασφάλιση του δημιουργού και για την ύπαρξη ενός στοιχείου για την απόδειξη της πατρότητας ακολουθούνται στην πράξη διάφορες πρακτικές. Ενδεικτικά αναφέρονται δύο από αυτές: Η μια συνίσταται στην πράξη κατάθεσης του πνευματικού δημιουργήματος ενώπιον συμβολαιογράφου. Η δεύτερη τακτική που ακολουθείται είναι η αποστολή συστημένης επιστολής με αποστολέα και παραλήπτη τον ίδιο το δημιουργό (ή και παραλήπτη τρίτο), φύλαξη της απόδειξης και διατήρηση της συγκεκριμένης επιστολής, στην οποία θα περιλαμβάνεται το έργο, κλειστής μέχρι -και εφόσον βέβαια- προκύψει κάποια διαφορά αναφορικά με το συγκεκριμένο έργο, όποτε και η εν λόγω επιστολή θα ανοιχθεί ενώπιον του δικαστηρίου από δικαστή, ο οποίος θα βεβαιώσει και το περιεχόμενό της.

6. Έννοια συγγενικώνδικαιωμάτων.

Εκτός από την προστασία των δημιουργών, η τεχνική πρόοδος δημιούργησε την ανάγκη προστασίας των ερμηνευτών – εκτελεστών καλλιτεχνών, παραγωγών υλικών φορέων ήχου ή/και εικόνας καθώς και των ραδιοτηλεοπτικών οργανισμών. Τα φυσικά και νομικά αυτά πρόσωπα εισφέρουν πολύτιμα στη δημόσια εκτέλεση, την αναπαραγωγή, τη διάδοση ή και την παραγωγή κάποιων πνευματικών έργων. Λόγω της τεχνικής δυνατότητας εγγραφής και της ευκολίας του πολλαπλασιασμού των αντιτύπων έργων, οι εισφορές αυτές χρειάζονται προστασία για να μην γίνονται αντικείμενο οικειοποίησης και αθέμιτης εκμετάλλευσης από τρίτους.            Προς την κατεύθυνση αυτή θεσπίσθηκαν ειδικές νομοθετικές ρυθμίσεις, παράλληλες προς την πνευματική ιδιοκτησία και δημιουργήθηκε η κατηγορία των συγγενικών δικαιωμάτων, ήτοι συγγενικών προς την πνευματική ιδιοκτησία. Συγγενικά δικαιώματα αναγνωρίζονται από τον ελληνικό νόμο για:

• Τον καλλιτέχνη που ερμηνεύει ή εκτελεί
• Τον παραγωγό των υλικών φορέων ήχου ή/και εικόνας
• Το ραδιοτηλεοπτικό σταθμό που εκπέμπει
• Τον εκδότη του εντύπου που έχει φροντίσει για τη στοιχειοθεσία και τη σελιδοποίηση
• Εκείνον που δημοσιεύει αδημοσίευτα έργα δημιουργών που δεν βρίσκονται εν ζωή
• Τον κατασκευαστή βάσεων δεδομένων

Ο νόμος περιέχει μια ενδεικτική απαρίθμηση των ερμηνευτών-εκτελεστών καλλιτεχνών, η οποία περιλαμβάνει ηθοποιούς, μουσικούς, τραγουδιστές, χορωδούς, χορευτές, καλλιτέχνες κουκλοθέατρου, θεάτρου σκιών, θεάματος ποικιλιών (βαριετέ) ή ιπποδρόμου (τσίρκου).

Ο νόμος αναγνωρίζει για καθεμία από τις κατηγορίες συγγενικών δικαιούχων δικαιώματα με διαφορετικό περιεχόμενο.

Η προστασία των συγγενικών δικαιωμάτων αφήνει ακέραιη και δεν επηρεάζει κατά κανένα τρόπο την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας. Καμία από τις διατάξεις “περί συγγενικών δικαιωμάτων” δεν μπορεί να ερμηνευθεί κατά τρόπο που να θίγει την προστασία αυτή.

7. Διάρκεια προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων.

• Πνευματική ιδιοκτησία:Η πνευματική ιδιοκτησία διαρκεί όσο η ζωή του δημιουργού και εβδομήντα (70) χρόνια μετά το θάνατό του, που υπολογίζονται από την 1η Ιανουαρίου του έτους, το οποίο έπεται του θανάτου του δημιουργού.

• Συγγενικά δικαιώματα:Η διάρκεια των δικαιωμάτων των ερμηνευτών ή εκτελεστών καλλιτεχνών ορίζεται σε πενήντα (50) χρόνια μετά την ημερομηνία της ερμηνείας ή εκτέλεσης, αλλά δεν μπορεί να είναι μικρότερη από τη διάρκεια της ζωής του ερμηνευτή ή εκτελεστή καλλιτέχνη. Ωστόσο, αν εντός της περιόδου αυτής γίνει νόμιμη δημοσίευση ή νόμιμη παρουσίαση στο κοινό της υλικής ενσωμάτωσης της ερμηνείας ή εκτέλεσης, τα δικαιώματα αυτά διαρκούν πενήντα (50) χρόνια από την ημερομηνία της πρώτης αυτής δημοσίευσης ή της πρώτης αυτής παρουσίασης στο κοινό, ανάλογα με το ποιά έγινε πρώτη.

Τα δικαιώματα των παραγωγών φωνογραφημάτων (παραγωγών υλικών φορέων ήχου) λήγουν πενήντα (50) έτη μετά την πραγματοποίηση της υλικής ενσωμάτωσης.

Η διάρκεια των δικαιωμάτων των παραγωγών οπτικοακουστικών έργων (παραγωγών υλικών φορέων εικόνας ή ήχου και εικόνας) ορίζεται σε πενήντα (50) χρόνια μετά την υλική ενσωμάτωση.

Η διάρκεια των δικαιωμάτων των ραδιοτηλεοπτικών οργανισμών ορίζεται σε πενήντα (50) χρόνια μετά την πρώτη μετάδοση μιας εκπομπής, είτε αυτή μεταδίδεται ενσυρμάτως ή ασυρμάτως, συμπεριλαμβανομένης της καλωδιακής ή δορυφορικής μετάδοσης ή οποιουδήποτε άλλου τρόπου μετάδοσης.

Η διάρκεια του δικαιώματος των εκδοτών ορίζεται σε πενήντα (50) χρόνια μετά την τελευταία έκδοση του έργου.

Η διάρκεια που καθορίζεται στις ως άνω περιπτώσεις υπολογίζεται από την 1η Ιανουαρίου του έτους, το οποίο έπεται του γενεσιουργού γεγονότος, δηλ. του θανάτου του δημιουργού.

8. Μεταβίβαση, εκμετάλλευση και άσκηση των πνευματικών δικαιωμάτων.

Ο δημιουργός ενός έργου στις περισσότερες περιπτώσεις δεν έχει την οικονομική δυνατότητα να εκμεταλλευθεί ο ίδιος το έργο του. Απευθύνεται σε εκδότες, θεατρικούς επιχειρηματίες, ραδιοτηλεοπτικούς οργανισμούς και άλλες πολιτιστικές επιχειρήσεις που αναλαμβάνουν τη σχετική εκμετάλλευση. Ο Ν.2121/1993 θεσπίζει τη δυνατότητα μεταβίβασης του περιουσιακού δικαιώματος και το αμεταβίβαστο του ηθικού δικαιώματος, διευκρινίζει την έννοια των συμβάσεων και αδειών εκμετάλλευσης και καθιερώνει ορισμένους κανόνες που συχνά περιορίζουν τη συμβατική ελευθερία του δημιουργού για να τον προστατεύσουν έναντι του οικονομικά πανίσχυρου αντισυμβαλλόμενου.

Ο Ν.2121/1993 (άρθ. 32) καθιερώνει ως γενικό κανόνα την ποσοστιαία αμοιβή για κάθε δικαιοπραξία που αφορά το περιουσιακό δικαίωμα. Έτσι ο δημιουργός μπορεί να αξιώνει από τον αντισυμβαλλόμενο ποσοστά από την εκμετάλλευση του έργου.

9. Περιορισμοί των πνευματικών δικαιωμάτων.

Το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας έχει περιορισμούς, οι οποίοι σκοπό έχουν να συμβιβάσουν την προστασία του δημιουργού με το δικαίωμα του χρήστη να απολαμβάνει το αποκτηθέν αντίτυπο ή δημιούργημα και με το δημόσιο συμφέρον. Το σύστημα του copyright προβλέπει μια γενική ρήτρα εξαίρεσης, την εύλογη χρήση (fairuse): Δε χρειάζεται να πάρει κάποιος άδεια από τον κύριο του δικαιώματος για να χρησιμοποιήσει το έργο κατά τρόπο που συνιστά εύλογη χρήση.

Αντίθετα, η ελληνική νομοθεσία δεν περιέχει παρόμοια γενική ρήτρα, παρά μόνο συγκεκριμένες εξαιρέσεις που προβλέπει ρητά ο νόμος. Χρήσεις πέρα από αυτές τις εξαιρέσεις συνιστούν προσβολή του δικαιώματος του δημιουργού. Οι περιορισμοί αφορούν μόνο το περιουσιακό δικαίωμα. Το ηθικό δικαίωμα του δημιουργού πρέπει πάντοτε να γίνεται σεβαστό. Οι πιο σημαντικές εξαιρέσεις κατά το ελληνικό δίκαιο είναι (αρθ. 18- 28Γ):

• Η αναπαραγωγή για ιδιωτική χρήση
• Η παράθεση αποσπασμάτων
• Η χρήση για λόγους ενημέρωσης
• Η αναπαραγωγή σε σχολικά βιβλία και ανθολογίες και γενικά για διδασκαλία, καθώς και
• Η αναπαραγωγή από βιβλιοθήκες και αρχεία

10. Συλλογική διαχείριση πνευματικής ιδιοκτησίας.

Η άυλη φύση της πνευματικής ιδιοκτησίας καθιστά πολλές φορές αδύνατο τον έλεγχο των προσβολών της: ένα τραγούδι μπορεί να εκτελείται χωρίς άδεια του δημιουργού ταυτόχρονα σε πολλά μέρη, αντίτυπα ενός κινηματογραφικού έργου να προβάλλονται ταυτόχρονα δημόσια χωρίς άδεια. Οι δυσκολίες αυτές οδήγησαν στη μορφή της συλλογικής διαχείρισης. Οι δημιουργοί αναθέτουν τη διαχείριση των δικαιωμάτων τους σε αντίστοιχους οργανισμούς, οι οποίοι ασχολούνται αποκλειστικά με αυτό το αντικείμενο.

Αντικείμενο των εν λόγω οργανισμών είναι ο έλεγχος αν γίνονται αναπαραγωγές, δημόσιες εκτελέσεις, αναμεταδόσεις κλπ. χωρίς άδεια, διαπραγματεύονται και συνάπτουν συμβάσεις για τα έργα με επίδοξους χρήστες, εισπράττουν την αμοιβή των δημιουργών και τους την αποδίδουν. Από τη συλλογική διαχείριση επωφελούνται τόσο οι δημιουργοί, οι οποίοι δε χρειάζεται να ασχολούνται με όλες τις λεπτομέρειες και να συνάπτουν ξεχωριστά σύμβαση με τον κάθε χρήστη, όσο και οι χρήστες, οι οποίοι γνωρίζουν πού να αποταθούν για να λάβουν άδεια χρήσης ενός έργου και δε χρειάζεται να συναλλάσσονται με όλους τους δημιουργούς ξεχωριστά. Η συλλογική διαχείριση είναι πλην ελαχίστων εξαιρέσεων προαιρετική τόσο στην ύπαρξη όσο και στην έκτασή της για τους δημιουργούς (αν και ποιες εξουσίες θα αναθέσουν στον αντίστοιχο οργανισμό)

11. Η προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων.

Η πνευματική ιδιοκτησία και τα συγγενικά δικαιώματα προστατεύονται με ένα πλέγμα αστικών και ποινικών κυρώσεων, αλλά και με προληπτικά μέτρα. Η προστασία θεμελιώνεται στο Ν.2121/1993 (άρθρα 59-66Α), στις διατάξεις του Αστικού Δικαίου, της Πολιτικής Δικονομίας, του Ποινικού Δικαίου, της Ποινικής Δικονομίας και του δικαίου του ανταγωνισμού, καθώς και σε ορισμένες ρυθμίσεις της νομοθεσίας για τα ΜΜΕ. Πιο συγκεκριμένα τα προληπτικά μέτρα που αναφέρονται στις διατάξεις του Ν.2121/1993 είναι τεχνολογικά μέτρα, διοικητικής φύσης μέτρα και δικαστικά μέτρα προστασίας.

• Τεχνολογικά μέτρα : Τα τεχνολογικά μέτρα που προβλέπονται από το άρθρο 66Α, βοηθούν στο να περιοριστούν ή να εμποδιστούν παράνομες πράξεις που δεν έχουν επιτραπεί από το δικαιούχο σε έργα ή αντικείμενα. Τα τεχνολογικά μέτρα είναι κάθε τεχνολογία, μηχανισμός ή συστατικό που με το συνήθη τρόπο λειτουργίας του συμβάλλει στην παραπάνω ενέργεια. Τα τεχνολογικά μέτρα θεωρούνται αποτελεσματικά όταν οι δικαιούχοι μπορούν να ελέγξουν την πρόσβαση ή την προστασία του προστατευόμενου έργου, ενώ απαγορεύεται χωρίς την άδεια του δικαιούχου η εξουδετέρωση κάθε αποτελεσματικού τεχνολογικού μέτρου .

            Επίσης απαγορεύεται χωρίς την άδεια του δικαιούχου η κατασκευή, η εισαγωγή, η διανομή, η εκμίσθωση, η διαφήμιση συσκευών ή άλλων αντικειμένων που έχουν σαν σκοπό την εξουδετέρωση των τεχνολογικών μέτρων ασφαλείας. Η παραβίαση των παραπάνω διατάξεων τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους και χρηματική ποινή 2.900 – 15.000 ευρώ και συνεπάγεται τις αστικές κυρώσεις του νόμου.

Υπάρχουν βέβαια κάποιες εξαιρέσεις που αφορούν την φωτοτυπική αναπαραγωγή για ιδιωτική χρήση, για διδασκαλία, την αναπαραγωγή από βιβλιοθήκες, την αναπαραγωγή για δικαστικούς ή διοικητικούς σκοπούς καθώς και την αναπαραγωγή για άτομα με αναπηρίες.

• Διοικητικές κυρώσεις :Κατά τις διοικητικές κυρώσεις οι οποίες προβλέπονται από το άρθρο 65Α, όποιος κατέχει πρόγραμμα ηλεκτρονικού υπολογιστή με σκοπό τη διανομή,  ή το αναπαράγει ή το διανέμει εκτός από τις άλλες κυρώσεις πρέπει να πληρώσει διοικητικό πρόστιμο 1.000 ευρώ για κάθε παράνομο αντίτυπο.

            Όποιος συλλαμβάνεται εκτός καταστήματος να διανέμει υλικούς φορείς ήχου στους οποίους περιλαμβάνεται έργο πνευματικής ιδιοκτησίας πρέπει να πληρώσει πρόστιμο ίσο με το γινόμενο των τεμαχίων επί 20 ευρώ με ελάχιστο ποσό διοικητικού προστίμου τα 1.000 ευρώ. Το ίδιο ισχύει και για την παράνομη πώληση εντός καταστημάτων. Το ελάχιστο όριο διοικητικού προστίμου μπορεί να αυξομειώνεται από το Υπουργείο Οικονομικών ενώ αρμόδιες αρχές για την επιβολή του νόμου είναι η Αστυνομία, το Λιμενικό και η Υπηρεσία Ειδικών Ελέγχων.

• Αστικές κυρώσεις :Οι αστικές κυρώσεις προβλέπονται από τα άρθρα 65 αλλά και 64 και 64Α του νόμου 2121/1993 “περί πνευματικής ιδιοκτησίας”. Διέπονται και από τις γενικές διατάξεις του Αστικού Κώδικα και σκοπός αυτής της διάταξης είναι η θέσπιση ενός συστήματος κυρώσεων που σε  περίπτωση προσβολής της πνευματικής ιδιοκτησίας ο δημιουργός ή δικαιούχος μπορεί να κάνει αγωγή για άρση της προσβολής, για αποζημίωση ηθικής βλάβης, για αδικαιολόγητο πλουτισμό και κέρδος. Ενδεικτικά αν γίνει αγωγή μπορεί να αποσυρθούν, να απομακρυνθούν οριστικά ή ακόμα και να καταστραφούν από το εμπόριο εμπορεύματα που προσβάλλουν το δικαίωμα της Πνευματικής ιδιοκτησίας.

Όποιος έχει προσβάλει τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας κάποιου άλλου πρέπει να τον αποζημιώσει για την ηθική βλάβη που του προξένησε. Η αποζημίωση βάσει νόμου δεν πρέπει να είναι κατώτερη από το διπλάσιο της αμοιβής που καταβάλλεται από το νόμο για την εκμετάλλευση χωρίς άδεια. Επίσης ο δικαιούχος της αποζημίωσης μπορεί να απαιτήσει και την καταβολή του κέρδους που αποκόμισε ο υπόχρεος από την παράνομη εκμετάλλευση.

Το  δικαστήριο μπορεί να επιβάλλει ποινή από 300 χιλιάδες έως ένα εκατομμύριο δραχμές υπέρ του δημιουργού καθώς και προσωπική κράτηση έως ένα έτος. Οι αστικές κυρώσεις εφαρμόζονται αναλόγως και στην περίπτωση που ο οφειλέτης δεν έχει καταβάλλει σε οργανισμό συλλογικής διαχείρησης την αμοιβή που προβλέπεται, αλλά και στην περίπτωση προσβολής του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας του δημιουργού βάσης δεδομένων καθώς και του κατασκευαστή της βάσης.

Ως εκ τούτου, στο πλαίσιο του αστικού δικαίου ο δημιουργός και ο δικαιούχος συγγενικού δικαιώματος έχουν τη δυνατότητα να καταθέσουν:

• Αγωγή αναγνωριστική του δικαιώματός τους
• Αγωγή για την άρση της προσβολής
• Αγωγή για την παράλειψη της προσβολής στο μέλλον εφόσον απειλείται προσβολή ή συνέχιση ή επανάληψη προσβολής
• Αγωγή για αποζημίωση και ικανοποίηση της ηθικής βλάβης, εφόσον υπάρχει υπαιτιότητα του προσβολέα
• Αγωγή για απόδοση αδικαιολόγητου πλουτισμού του προσβολέα
• Αγωγή για καταβολή του κέρδους που αποκόμισε από τη διαχείριση της ξένης περιουσίας ο προσβολέας.

• Ποινικές κυρώσεις :Βάσει των ποινικών κυρώσεων οι οποίες προβλέπονται από το άρθρο 66, όποιος αντιγράφει ή αναπαράγει ή γενικά  προσβάλλει το ηθικό δικαίωμα του δημιουργού και τους νόμους περί πνευματικής ιδιοκτησίας τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους και χρηματική ποινή ύψους 2.900- 15.000 ευρώ.

            Με την ίδια ποινή τιμωρείται και όποιος εγγράφει, αναπαράγει , διανέμει, μεταδίδει ραδιοτηλεοπτικά, παρουσιάζει  και γενικά διαθέτει υλικό ερμηνείας ή εκτέλεσης  χωρίς την άδεια των ερμηνευτών ή των εκτελεστών καλλιτεχνών. Επίσης ίδια ποινή προβλέπεται και για όποιον χωρίς την άδεια των παραγωγών φωνογραφημάτων (ηχητικών φορέων ήχου) αναπαράγει, διανέμει, διαθέτει στο κοινό η εισάγει από το εξωτερικό τα φωνογραφήματά τους. Παρόμοια ίδια ποινή επιβάλλεται και σε όποιον αναπαράγει, διανέμει, διαθέτει στο κοινό, εισάγει από το εξωτερικό ή μεταδίδει ραδιοτηλεοπτικά υλικό χωρίς την άδεια παραγωγών οπτικοακουστικών έργων (υλικών φορέων ήχου και εικόνας). Η ποινή παραμένει ίδια όμως και για αυτούς που χωρίς την άδεια ραδιοτηλεοπτικών οργανισμών αναμεταδίδουν, παρουσιάζουν, εγγράφουν , αναπαράγουν άμεσα ή έμμεσα, διανέμουν  ή διαθέτουν  στο κοινό τις εκπομπές των σταθμών.

Εάν το κέρδος ή η ζημία αντίστοιχα από τις παραπάνω παραβάσεις είναι ιδιαίτερα  μεγάλα, επιβάλλεται ποινή φυλάκισης τουλάχιστο δυο ετών αλλά και χρηματική της τάξης από δυο έως δέκα εκατομμύρια δραχμές. Σε περίπτωση βέβαια που ο υπαίτιος παραβιάζει τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας κατ επάγγελμα ή το έχει αναγάγει σε εμπορική κλίμακα τότε κρίνεται επικίνδυνος για την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας το αδίκημα μετατρέπεται σε κακούργημα και του επιβάλλεται κάθειρξη μέχρι 10 έτη και χρηματική ποινή από 5 έως 20 εκατομμύρια δραχμές καθώς και αφαίρεση της άδειας λειτουργίας της παράνομης επιχείρησης . Η παραπάνω περίπτωση εκδικάζεται από το Τριμελές Εφετείο Κακουργημάτων.

Με την ποινή της (παρ. 1) τιμωρείται όποιος δεν κατέβαλε σε οργανισμό συλλογικής διαχείρισης την αμοιβή που προβλέπει ο νόμος καθώς και ο οφειλέτης ο οποίος μετά την έκδοση της απόφασης του Μονομελούς Πρωτοδικείου δεν υποβάλλει την υπεύθυνη δήλωση που ορίζει ο νόμος.

Με την ίδια ποινή επίσης τιμωρείται όποιος χρησιμοποιεί, κατέχει ή διανέμει μέσα που έχουν ως σκοπό την παράνομη αφαίρεση τεχνικού συστήματος που προστατεύει ένα πρόγραμμα ηλεκτρονικού υπολογιστή. Παρομοίως για όποιον κατασκευάζει, χρησιμοποιεί, διανέμει, εισάγει η κατέχει συσκευές ή υλικό που δεν ανταποκρίνεται στις προδιαγραφές που έχουν καθοριστεί από το νόμο επιβάλλεται η ίδια ποινή. Το ίδιο ισχύει και για όποιον κατασκευάζει, εισάγει, χρησιμοποιεί, διανέμει ή κατέχει αντικείμενα που μπορούν να ματαιώσουν το αποτέλεσμα των παραπάνω προδιαγραφών ή αναπαράγει και χρησιμοποιεί έργα χωρίς χρήση των συσκευών ή των συστημάτων που έχουν καθοριστεί από το νόμο. Τέλος ίδια ποινή επιβάλλεται και αν κάποιος διανέμει υλικούς φορείς ήχου, εικόνας ή και των δύο χωρίς το ειδικό επίσημα ή την ταινία ελέγχου που έχει προβλεφθεί από το νόμο.

Σε περίπτωση μετατροπής της ποινής σε στέρηση της ελευθερίας το ποσό μετατροπής ορίζεται στο δεκαπλάσιο των ορίων του ποσού της μετατροπής που προβλέπονται από τον ποινικό κώδικα , ενώ αν συντρέχουν ελαφρυντικές περιστάσεις η χρηματική ποινή δεν μπορεί να μειωθεί κάτω από το ήμισυ του ελάχιστου ορίου που προβλέπει ο νόμος.

Βάσει των ποινικών κυρώσεων όποιος προβαίνει σε αναπαραγωγή, μετάφραση, προσαρμογή, διευθέτηση, ανακοίνωση ή παρουσίαση βάσης δεδομένων στο κοινό τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον  ενός (1) έτους και χρηματική ποινή ενός (1) έως πέντε (5) εκατομμυρίων δραχμών. Την ίδια ποινή δέχεται και όποιος προβαίνει σε εξαγωγή ή επαναχρησιμοποίηση συνόλου ή μέρους της βάσης δεδομένων χωρίς την άδεια του κατασκευαστή.

Όσον αφορά στα προγράμματα ηλεκτρονικού υπολογιστή μπορεί να γίνει άρση του αξιόποινου όταν η προσβολή αφορά σε ποσότητα μέχρι πενήντα (50) προγράμματα και εφόσον ο δράστης έχει καταβάλλει το προβλεπόμενο διοικητικό πρόστιμο, ενώ όταν το αντικείμενο προσβολής αφορά σε υλικούς φορείς στους οποίους έχει εγγραφεί έργο τότε μπορεί να γίνει άρση του αξιόποινου όταν η ποσότητα είναι μικρότερη από πεντακόσιους (500) παράνομους φορείς και με την προϋπόθεση ότι έχει καταβληθεί το διοικητικό πρόστιμο.

Η καταβολή του προστίμου, καθώς και η άρση του αξιόποινου δεν απαλλάσσουν τους δράστες από την υποχρέωση καταβολής των αναλογούντων πνευματικών και συγγενικών δικαιωμάτων, αποζημιώσεων και λοιπών επιβαρύνσεων στους δικαιούχους αυτών κατά τις διατάξεις των σχετικών νόμων. Ενώ σε περίπτωση υποτροπής εντός του αυτού οικονομικού έτους το διοικητικό πρόστιμο διπλασιάζεται.

Β. ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ

1. Έννοια και αντικείμενο της βιομηχανικής ιδιοκτησίας.

            Η βιομηχανική ιδιοκτησία απαρτίζεται από δύο μεγάλους κλάδους : α) το δίκαιο των άυλων αγαθών, τα οποία προστατεύονται με ειδικούς νόμους. Ο κλάδος αυτός περιλαμβάνει ειδικότερα το δίκαιο των τεχνικών επινοήσεων (λ.χ. ευρεσιτεχνία), το δίκαιο των αισθητικών δημιουργιών (λ.χ. βιομηχανικά σχέδια και υποδείγματα) και το δίκαιο των διακριτικών γνωρισμάτων (λ.χ. όνομα, επωνυμία, σήμα) και β) το δίκαιο του (αθέμιτου) ανταγωνισμού.

Βιομηχανική ιδιοκτησία είναι η έννοια γένους για τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας που προορίζονται αποκλειστικά για οικονομική εκμετάλλευση. ειδικότερα, πρόκειται για ένα σύνολο κανόνων που προστατεύουν την ευρεσιτεχνία και το βιομηχανικό υπόδειγμα, το σήμα, το βιομηχανικό σχέδιο, οι γεωγραφικές ονομασίες προέλευσης, οι τοπογραφίες ημιαγωγών και το δικαίωμα σε ποικιλίες φυτών. Η βιομηχανική ιδιοκτησία διακρίνεται έτσι από την πνευματική ιδιοκτησία, η οποία, αν και δεν αποκλείει καθόλου την οικονομική εκμετάλλευση, αφορά κατά κύριο λόγο (τουλάχιστον ιστορικά) έργα λόγου και τέχνης.

Κύριος λόγος ύπαρξης είναι ιστορικά η οικονομική ανταμοιβή της πρωτοπορίας και κατά πιο σύγχρονες απόψεις, με βάση και τη θεωρία των propertyrights η παροχή κινήτρων στην έρευνα και στην ανάπτυξη καινοτομιών.

Αποκλειστικά αρμόδιος φορέας στην Ελλάδα είναι ο Οργανισμός Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας (ΟΒΙ) που εδρεύει στην Αθήνα. Ο ΟΒΙ είναι νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου και εποπτεύεται από το Υπουργείο Βιομηχανίας, Ενέργειας και Τεχνολογίας. Ο ανωτέρω Οργανισμός σύμφωνα με τον νόμο 1733/1987 συμβάλλει στην τεχνολογική και βιομηχανική ανάπτυξη της χώρας με την άσκηση αρμοδιοτήτων όπως η χορήγηση διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, διπλωμάτων τροποποίησης και πιστοποιητικών υποδείγματος χρησιμότητας, καθώς και γνωμοδότηση κατά το άρθρο 13, για τις μη συμβατικές άδειες εκμετάλλευσης.

2. Περί ευρεσιτεχνίας και εφεύρεσης.

• Έννοια και αντικείμενο :

Eυρεσιτεχνία σύμφωνα με το νόμο είναι κάθε επινόημα νέο που εμπεριέχει εφευρετική δραστηριότητα και είναι επιδεκτικό βιομηχανικής εφαρμογής. Η εφεύρεση μπορεί να αναφέρεται σε προϊόν, μέθοδο ή βιομηχανική εφαρμογή.

Εφεύρεση είναι κάθε τι που έχει τεχνικό χαρακτήρα (επινοείται από το ανθρώπινο πνεύμα) με σκοπό την επίλυση κάποιου τεχνικού προβλήματος. Σύμφωνα με τον νόμο μια εφεύρεση κρίνεται νέα, αν δεν ανήκει στη στάθμη της τεχνικής. Ως στάθμη της τεχνικής νοείται κάθε τι που είναι γνωστό οπουδήποτε στον κόσμο από γραπτή ή προφορική περιγραφή ή με οποιοδήποτε άλλο τρόπο, πριν από την ημερομηνία κατάθεσης της αίτησης για χορήγηση διπλώματος ευρεσιτεχνίας ή την ημερομηνία προτεραιότητας. Επίσης μια εφεύρεση θεωρείται επιδεκτική βιομηχανικής εφαρμογής αν το αντικείμενό της μπορεί να παραχθεί ή να χρησιμοποιηθεί σε οποιοδήποτε τομέα παραγωγικής δραστηριότητας.

Αντικείμενο του δικαίου της ευρεσιτεχνίας είναι η προστασία των εφευρέσεων, δηλαδή των τεχνικών εκείνων επινοημάτων που πληρούν τις προϋποθέσεις του νόμου. Η προστασία αυτή συνίσταται στην απαγόρευση ανάληψης ή απομίμησης της εφευρετικής ιδέας, αλλά και στην εξασφάλιση της αποκλειστικής εκμετάλλευσης των εφευρέσεων.

Στην προστασία του ν. 1733/1987, όπως αυτός τροποποιήθηκε με το ν. 3966/2011, υπάγονται εφευρέσεις για τις οποίες έχει χορηγηθεί δίπλωμα ευρεσιτεχνίας. Από την άλλη πλευρά, και το δικαίωμα στην εφεύρεση είναι άυλο αγαθό, το οποίο προστατεύεται ως προϊόν διανοίας (ΑΚ 60) και ως εκδήλωση της προσωπικότητας (ΑΚ 57).

Οι κύριοι τίτλοι προστασίας της ευρεσιτεχνίας είναι :

• Δίπλωμα Ευρεσιτεχνίας (ΔΕ)
• Πιστοποιητικό Υποδείγματος Χρησιμότητας (ΠΥΧ)
• Πιστοποιητικό Καταχώρησης Βιομηχανικών Σχεδίων ή Υποδειγμάτων

3. Προϋποθέσεις Χορήγησης Διπλώματος Ευρεσιτεχνίας.

Βασική προϋπόθεση για τη χορήγηση διπλώματος ευρεσιτεχνίας είναι η ύπαρξη εφεύρεσης (άρθρο 5 παρ.1). Παρόλα αυτά δεν χορηγείται δίπλωμα για κάθε εφεύρεση:

• Πρέπει να πρόκειται για εφεύρεση. Κάθε εφεύρεση έχει ως αντικείμενο την ερευνητική ιδέα, δηλαδή αποτελείται από ένα κανόνα όπου δεν χρειάζεται παραπέρα έρευνα, έτσι ώστε η εφαρμογή του να είναι δυνατή από τρίτους ειδικούς και δεκτικός επανάληψης κατά βούληση.
• Οι εφευρέσεις ανάγονται στο χώρο της τεχνικής και στην εκμετάλλευση των δυνάμεων του φυσικού κόσμουγια την κάλυψη των ανθρώπινων αναγκών. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ανάγονται είτε στον οργανικό κόσμο, με την εφεύρεση μια οργανικής χημικής ουσίας, είτε στον ανόργανο με την εφεύρεση μιας μηχανής ή ακόμη και με την παραγωγή ενός προϊόντος.
• Μια εφεύρεση πρέπει να είναι νέα. Δεν αρκεί όμως μόνο αυτό, θα πρέπει να υπερβαίνει τη γνωστή στάθμη της τεχνικής.
• Μια εφεύρεση θα πρέπει να εμπεριέχει εφευρετική δραστηριότητα, δηλαδή να παρουσιάζει εφευρετικό ύψος ή άλμα προόδου (inventivestep). Τα υποδείγματα χρησιμότητας δεν χρειάζεται να περιέχουν εφευρετική δραστηριότητα.
• Η εφεύρεση πρέπει να είναι επιδεκτική βιομηχανικής εφαρμογής ή αλλιώς βιομηχανικώς εκμεταλλεύσιμη, δηλαδή να αποτελέσει αυτή καθ’ αυτή αντικείμενο οικονομικής εκμετάλλευσης. Με άλλα λόγια, μια εφεύρεση είναι επιδεκτική βιομηχανικής εφαρμογής όταν το αντικείμενο της μπορεί να χρησιμοποιηθεί ή να αξιοποιηθεί πρακτικά για κάθε επαγγελματική δραστηριότητα, δηλαδή όχι μόνο εμπορική. Για παράδειγμα, οι μέθοδοι χειρουργικής και θεραπευτικής αγωγής του ανθρώπινου σώματος ή των ζώων δεν αποτελούν βιομηχανικά εφαρμόσιμες, όπως αντίστοιχα και οι διαγνωστικές μέθοδοι που εφαρμόζονται στο ανθρώπινο σώμα ή στο σώμα των ζώων.

Όπως και στις εφευρέσεις έτσι και στα διπλώματα ευρεσιτεχνίας γίνεται διάκριση με βάση το περιεχόμενο της εφεύρεσης, το οποίο και εξετάζεται αντικειμενικά. Τα είδη των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας είναι:

–                      Δίπλωμα προϊόντος

–                      Δίπλωμα μεθόδου ή δίπλωμα βιομηχανικής εφαρμογής

–                      Δίπλωμα εθνικής αμύνης

–                      Δίπλωμα τροποποίησης

–                      Εξαρτημένο δίπλωμα

4. Δικαιούχοι του διπλώματος ευρεσιτεχνίας.

• Η αρχή του πραγματικού εφευρέτη (άρθ. 6 παρ. 1) :Η αρχή αυτή ικανοποιεί το αίσθημα περί δικαίου, καθώς το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας παραχωρείτε στον αληθή εφευρέτη. Για να έχει όμως νομική αξία με την έννοια ότι ο κάτοχος του διπλώματος είναι και ο πραγματικός εφευρέτης, πρέπει η χορήγηση του διπλώματος να στηρίζεται το σύστημα του προελέγχου. Έτσι, στις έννομες τάξεις όπου δεν προβλέπεται προέλεγχος της συνδρομής των ουσιαστικών προϋποθέσεων, δικαίωμα στην απονομή του διπλώματος έχει ο πρώτος δηλώσας, κατά το νόμο, την εφεύρεση. Ισχύει δηλαδή, “Η αρχή του πρώτου δηλούντος”.

• Εφεύρεση από περισσότερους. Κοινή εφεύρεση(άρθ. 6 παρ. 2): Στην περίπτωση εφεύρεσης από περισσότερους και κατάθεση από όλους τους συν-εφευρέτες, υπάρχει κοινωνία δικαιώματος στην εφεύρεση. Αυτό σημαίνει ότι ο καθένας έχει εξ αδιαιρέτου ποσοστό επί του δικαιώματος.

• Παράλληλη εφεύρεση (άρθ. 6 παρ. 3) :Σε περίπτωση που δύο ή περισσότερα άτομα δημιούργησαν την ίδια εφεύρεση ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλο, τότε προστατεύεται μόνο ο πρώτος χρονικά καταθέτης αυτής.

• Εφευρέσεις εργαζομένων(άρθ. 6 παρ. 4-7):Στη χώρα μας σήμερα, μετά την κατάργηση του άρθρου 668 ΑΚ με το άρθρο 25 παρ. 2 Ν. 1733/87, οι εφευρέσεις των εργαζόμενων ρυθμίζονται από τις διατάξεις του άρθρου 6 παρ. 4-7 του ίδιου νόμου. Οι νέες διατάξεις είναι προσανατολισμένες στις αντίστοιχες διατάξεις της Σύμβασης του Μονάχου για το Ευρωπαϊκό Δίπλωμα Ευρεσιτεχνίας και επηρεασμένες από τη γαλλική ρύθμιση. Εξάλλου, οι διατάξεις αυτές εφαρμόζονται αναλογικά και στις εφευρέσεις που δεν είναι επιδεκτικές διπλώματος ευρεσιτεχνίας, αφού το άρθρο 668 ΑΚ έχει καταργηθεί στο σύνολο του. Κατά τις διατάξεις αυτές οι εφευρέσεις διακρίνονται σε ελεύθερες, εξαρτημένες και υπηρεσιακές. Ειδικότερα:
• Ελεύθερη εφεύρεση: Αποτελεί κάθε εφεύρεση που δεν πραγματοποιήθηκε με μέσα του εργοδότη, χωρίς να αξιοποιεί υλικά μέσα και πληροφορίες που κατέχει χάρη στην παρεχόμενη από αυτόν εργασία, καθώς και κάθε εφεύρεση που δεν αποτελεί περιεχόμενο της εργασίας που του έχει ανατεθεί. Έτσι, οι ελεύθερες εφευρέσεις ανήκουν πάντα στον εργαζόμενο και μάλιστα, κατά τρόπο αναγκαστικό.
• Εξαρτημένη εφεύρεση: Είναι η εφεύρεση που πραγματοποιήθηκε από τον εργαζόμενο με μέσα του εργοδότη. Η εξαρτημένη εφεύρεση ανήκει εξ αδιαιρέτου κατά 40% στον εργοδότη, ποσοστό που λαμβάνει ως αντάλλαγμα για τη χρήση από τον εργαζόμενο των υλικών μέσων κ.λ.π., και κατά 60% στον εργαζόμενο. Και στην περίπτωση αυτή η εφεύρεση κατά ποσοστό 40% περιέρχεται στην εργοδότη εκ του νόμου, μόνο που η μεταβίβαση αυτή τελεί υπό αίρεση.
• Υπηρεσιακή εφεύρεση: Είναι η εφεύρεση που πραγματοποιήθηκε από τον εργαζόμενο σε εκτέλεση σύμβασης εργασίας με σκοπό την ανάπτυξη της εφεύρεσης και ανήκει εξ ολοκλήρου στον εργοδότη (Άρθρο 6 Παρ.4). Στον εργαζόμενο ανήκει μόνο το “ηθικό δικαίωμα”αναφοράς του ονόματος του ως εφευρέτη.

5. Διαδικασία χορήγησης διπλώματος ευρεσιτεχνίας.

Ο Ο.Β.Ι. δεν διενεργεί ουσιαστικό έλεγχο, αλλά μόνο τυπικό, εάν δηλαδή πληρούνται οι τυπικές προϋποθέσεις του νόμου, εφαρμόζοντας το δηλωτικό σύστημα, δηλαδή ότι όσα δηλωθούν τεκμηριώνονται ως νόμιμα. Αντίθετα, σε άλλες χώρες ισχύει το εξεταστικό σύστημα, όπου γίνεται ενδελεχής εξέταση της εφεύρεσης. Η αίτηση για Δίπλωμα Ευρεσιτεχνίας μπορεί να είναι:

• Εθνική (για Ελλάδα στον ΟΒΙ)
• Ευρωπαϊκή (στο EPO – European Patent Office)
• Διεθνής (στο WIPO – WorldIntellectualPropertyOrganisation)
• Ο ενδιαφερόμενος καταθέτει αίτηση, η οποία πρέπει να περιέχει όσα στοιχεία ορίζει το άρ. 7 του Ν. 1733/1987, και ιδίως περιγραφή της εφεύρεσης, έτσι ώστε να είναι δυνατή η εφαρμογή της εφεύρεσης και από μη ειδικό. Αν έχει κατατεθεί κανονικά αίτηση χορήγησης διπλώματος ευρεσιτεχνίας στο εξωτερικό και δεν έχει ακόμη κατατεθεί στην Ελλάδα, ο εφευρέτης έχει δικαίωμα προτεραιότητας στην εφεύρεση ακόμη κι αν κάποιος άλλος κατέθεσε στο εντωμεταξύ την ίδια εφεύρεση στην Ελλάδα, εφ’ όσον μέσα σε δώδεκα μήνες από την πρώτη κατάθεση, καταθέσει αίτηση για την ίδια εφεύρεση στην Ελλάδα.

6. Προστασία από προσβολή του δικαιώματος ευρεσιτεχνίας.

Τόσο το δικαίωμα στην εφεύρεση όσο και το δικαίωμα ευρεσιτεχνίας μπορούν να προσβληθούν από τρίτους. Η προσβολή μπορεί να αφορά μόνο στο ηθικό δικαίωμα του εφευρέτη. Μπορεί, όμως, να εκτείνεται και στο περιουσιακό περιεχόμενο του δικαιώματος. Προσβολή του ηθικού δικαιώματος θα έχουμε, όταν π.χ. αμφισβητείται από τον τρίτο η εφευρετική τιμή και η πατρότητα του εφευρέτη. Προσβολή κατά το περιουσιακό περιεχόμενο θα έχουμε, όταν ο τρίτος επιχειρεί πράξεις που επιφυλάσσονται αποκλειστικά στο δικαιούχο, χωρίς τη συγκατάθεση του, όπως είναι όταν πρόκειται για ευρεσιτεχνία, η παραγωγή, η έκθεση προς εμπορία, η χρησιμοποίηση του αντικειμένου της εφεύρεσης, η διαφήμιση και κάθε προπαρασκευαστική πράξη, καθώς και η παραποίηση του αντικειμένου της εφεύρεσης, όταν αυτή αναφέρεται στην προστατευόμενη εφευρετική ιδέα.

• Αστική προστασία: Η νομοθετική θεμελίωση της αστικής προστασίας περιλαμβάνεται κατ’ αρχή στις διατάξεις του άρθρου 17 Ν. 1733/1987, στα άρθρα 6 επ. και κυρίως 9 Ν. 2943/2001, στα άρθρα 60 ΑΚ, καθώς και στα άρθρα 682 επ. ΚΠολΔ περί ασφαλιστικών μέτρων και 70 ΚΠολΔ περί αναγνωριστικής αγωγής. Εξάλλου, συμπληρωματική εφαρμογή βρίσκει και το δίκαιο του αθέμιτου ανταγωνισμού. Ειδικότερα, το δίκαιο τούτο εφαρμόζεται μόνο όταν οι ιδιαίτερες ανταγωνιστικές περιστάσεις, ο τρόπος και ο σκοπός της εκμετάλλευσης της ευρεσιτεχνίας από τρίτους αντίκειται στις αρχές που διέπουν το θεμιτό ανταγωνισμό.:
• Αγωγή άρσης και παράλειψης.
• Αγωγή αποζημίωσης
• Ασφαλιστικά μέτρα
• Αξίωση αδικαιολόγητου πλουτισμού
• Αναγνωριστική αγωγή
• Παρεπόμενη προστασία : α) Αφαίρεση και καταστροφή των μέσων προσβολής. β) Δημοσίευση διατακτικού καταδικαστικής απόφασης.
• Επικουρική προστασία : α) Αγωγή παροχής πληροφοριών. β) Αγωγή λογοδοσίας.

Ø    Προστασία δικαιώματος προσδοκίας : Τα δικαιώματα βιομηχανικής ιδιοκτησίας του τυπικού συστήματος, αρχίζουν με τη συνδρομή σειράς προϋποθέσεων και την πάροδο κάποιου, βραχυπρόθεσμου ή μακροπρόθεσμου χρονικού διαστήματος από την ημέρα υποβολής της σχετικής αίτησης/ δήλωσης. Αυτό το χρονικό διάστημα ξεκινάει από την ημέρα υποβολής της δήλωσης και λήγει με την απονομή του διπλώματος ή του πιστοποιητικού. Κατά τη διάρκεια αυτού του διαστήματος αλλά και από την κατάθεση της δήλωσης δημιουργείται αξίωση για την απονομή του διπλώματος ή του πιστοποιητικού. Η αξίωση αυτή έχει δύο πλευρές. Αρχικά, συνιστά αξίωση δημόσιου δικαίου, αξίωση που στρέφεται κατά της δημόσιας Αρχής για παραχώρηση του δικαιώματος. Από την άλλη πλευρά, έχει χαρακτήρα ιδιωτικού δικαίου.

• Ποινική προστασία : Σύμφωνα με την παρ. 7 του άρθ. 17, όποιος επιθέτει σε προϊόντα ή στα περικαλύμματά τους, ή στα κάθε είδους εμπορικά έγγραφα που προορίζονται για το κοινό ή άλλα ανάλογα μέσα δημοσιότητας και διαφήμισης, ψευδή δήλωση, ότι τα σχετικά αντικείμενα προστατεύονται από δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι ένα έτος ή με χρηματική ποινή τουλάχιστον πενήντα χιλιάδων δραχμών ή και με τις δύο ποινές.

7. Άλλες τεχνικές επινοήσεις.

• Υπόδειγμα χρησιμότητας (άρθ. 19 ν. 1733/1987): Είναι αποκλειστικό δικαίωμα, με αντικείμενο το κανόνα που ενσωματώνεται στο τρισδιάστατο αντικείμενο. Παρέχει τις ίδιες εξουσίες με το δικαίωμα ευρεσιτεχνίας. Χορηγείται μόνο για εφευρέσεις, ενώ προϋπόθεση για να δοθεί είναι ότι η εφευρετική ιδέα για την επίλυση τεχνικού προβλήματος θα πρέπει να μπορεί να εμφανιστεί σε υλική μορφή (πχ εργαλεία, όργανα, συσκευές)
• Τεχνικός νεωτερισμός (άρθ. 20) : Δεν χρειάζεται καν να συγκεντρώνει τα στοιχεία της εφεύρεσης.
• Βιομηχανικά απόρρητα : Δεν έχουν κατοχυρωθεί με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, για αυτό η προστασία τους δεν είναι χρονικά περιορισμένη.
• Τεχνογνωσία (know – how) (άρθ. 21): Είναι το σύνολο τεχνικών γνώσεων σχετικά με οδηγίες, σχέδια ή μεθόδους παραγωγής προϊόντων, οι οποίες δεν είναι ευρύτερα γνωστές.

8. Αισθητικές δημιουργίες – Βιομηχανικά σχέδια και υποδείγματα.

Το βιομηχανικό σχέδιο – υπόδειγμα είναι δυσδιάστατη (σχέδιο) ή τρισδιάστατη (υπόδειγμα) διάπλαση μορφής που έχει πρακτικό (επαγγελματικό) προορισμό, που λόγω του αισθητικού τους αποτελέσματος αποτελεί πνευματικό δημιούργημα. Δε διαθέτει όμως το αξιούμενο από το Ν. 2121/1993 δημιουργικό ύψος και κατά συνέπεια, δεν προστατεύεται από το νόμο αυτό.

Κατά το π.δ. 259/1997 ως βιομηχανικό σχέδιο και υπόδειγμα νοείται η εξωτερικά ορατή εικόνα του συνόλου ή μέρος προϊόντος, η οποία προκύπτει από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που έχει και ιδίως τη γραμμή, το περίγραμμα, το χρώμα, το σχήμα, τη μορφή (και) ή τα υλικά του προϊόντος ή της διακόσμησης του ή της συσκευασίας του. Ειδικότερα, ως σχέδια θεωρούνται δυσδιάστατες παραστάσεις ή σχηματισμοί που αποτυπώνονται σε υφάσματα, σχέδια κοσμημάτων κ.α. Ενώ ως υπoδείγματα οι τρισδιάστατες διαμορφώσεις (υποδείγματα) που διασφαλίζουν ειδική εμφάνιση η οποία μπορεί να χρησιμεύσει ως πρότυπο για τη βιομηχανική ή βιοτεχνική παραγωγή του αισθητικά διαμορφωμένου προϊόντος, που εξυπηρετεί πρακτικούς σκοπούς, ενώ παρέχουν παράλληλα και αισθητική απόλαυση.

9. Δικαιούχος του δικαιώματος και προστασία του.

            Δικαίωμα καταχώρησης του σχεδίου έχει ο δημιουργός. Όμως, όποιος καταθέσει την αίτηση για καταχώρηση σχεδίου ή υποδείγματος τεκμαίρεται δικαιούχος. Αντικείμενο του δικαιώματος είναι η διανοητική δημιουργία, όπως έχει εκφραστεί στο συγκεκριμένο γράφημα ή στο προϊόν. Δηλαδή, πρόκειται για δικαίωμα σε άυλο αγαθό.

Το δικαίωμα στο σχέδιο ή στο υπόδειγμα προσβάλλεται, όταν τρίτος, χωρίς τη συναίνεση του δικαιούχου, κάνει οποιαδήποτε χρήση του καταχωρημένου σχεδίου ή υποδείγματος. Σε κάθε περίπτωση προσβολής ή επαπειλούμενης προσβολής του καταχωρημένου σχεδίου ή υποδείγματος, ο κάτοχός του μπορεί να αξιώσει την άρση της προσβολής και την παράλειψή της στο μέλλον.

Η άρση της προσβολής μπορεί να περιλαμβάνει κατ’ αίτηση του κατόχου ενδεικτικά:

• Την απόσυρση από το εμπόριο των εμπορευμάτων που κρίθηκε ότι προσβάλλουν δικαίωμα του παρόντος νόμου και, εφόσον απαιτείται, των υλικών που κυρίως χρησίμευσαν στη δημιουργία ή την κατασκευή των εν λόγω εμπορευμάτων,
• Την οριστική απομάκρυνση αυτών από το εμπόριο ή
• Την καταστροφή αυτών.

Από τη Σοφία Ι. Αντωνοπούλου