Ζήτημα ιδιαίτερα μεγάλης σημασίας, τόσο για τους γονείς, όσο και για τα τέκνα αποτελεί το πού θα μείνουν τα τελευταία μετά τη διάζευξη ή τη διάσταση των γονέων τους. Δικαστικές διαμάχες μηνών, ίσως και ετών, αφορούν την επιμέλεια των τέκνων ανάμεσα στους γονείς. Ζήτημα μείζονος σημασίας αποτελεί βεβαίως και η διαμονή των τέκνων, δηλαδή με ποιο γονέα θα διαβιούν κατά τη διάρκεια της διάστασης των γονέων τους, αλλά και μετά την έκδοση της απόφασης διαζυγίου.
Ι. Γονική Μέριμνα & Επιμέλεια
Καταρχάς, η γονική μέριμνα μετά το διαζύγιο των γονέων μπορεί να περιλαμβάνει και την κατανομή στην άσκησή της, η οποία μπορεί να είναι λειτουργική ή χρονική. Η λειτουργική κατανομή μπορεί να σημαίνει την άσκηση μέρους της γονικής μέριμνας από τον ένα γονέα, ενώ το υπόλοιπο να το ασκεί ο άλλος (π.χ. ο ένας γονέας να ασκεί την επιμέλεια του τέκνου και ο άλλος να διαχειρίζεται την περιουσία του ανηλίκου και τον αντιπροσωπεύει), και τη χρονική κατανομή, που συνεπάγεται την άσκηση της γονικής μέριμνας από τον ένα γονέα για ορισμένο χρονικό διάστημα. Η χρονική κατανομή, όπως γίνεται αντιληπτό, σπάνια εφαρμόζεται, καθώς δεν συμβάλλει στην εξυπηρέτηση των συμφερόντων του τέκνου για μία όσο το δυνατό ομαλή οικογενειακή ζωή.
Κριτήρια για τη δικαστική ρύθμιση της άσκησης της γονικής μέριμνας είναι το συμφέρον του τέκνου, οι δεσμοί του τέκνου με τους γονείς του και τυχόν αδέλφια του, τυχόν συμφωνίες των γονέων, αλλά και η γνώμη του τέκνου, η οποία συνεκτιμάται από το δικαστήριο ανάλογα με την ωριμότητα του παιδιού, όπως αυτή κρίνεται και εκτιμάται από το δικαστήριο.
Η γονική μέριμνα κατά το ελληνικό δίκαιο περιλαμβάνει την επιμέλεια του ανηλίκου, τη διοίκηση της περιουσίας του και την εκπροσώπηση σε κάθε υπόθεση, δικαιοπραξία ή δίκη που αφορά το πρόσωπο ή την περιουσία του, όπως ορίζει το άρθρο 1510 του Αστικού Κώδικα. Παράλληλα, το άρθρο 1518 του Αστικού Κώδικα ορίζει ότι η επιμέλεια του προσώπου του τέκνου περιλαμβάνει ιδίως την ανατροφή, την επίβλεψη, τη μόρφωση και την εκπαίδευσή του καθώς και τον προσδιορισμό του τόπου διαμονής του.
Κατά συνέπεια, η άσκηση της επιμέλειας του τέκνου περιλαμβάνει και τον προσδιορισμό του τόπου της διαμονής του τέκνου. Εννοείται ότι πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και η γνώμη του τέκνου, με βάση την ωριμότητα του τέκνου, κατά το άρθρο 1511 του Αστικού Κώδικα, όπως αυτή κρίνεται και εκτιμάται από το δικαστήριο. Όταν το παιδί βέβαια ενηλικιωθεί, δεν είναι δυνατό να του επιβληθεί να μένει με τον ένα ή άλλο γονέα, καθώς ως ενήλικος πλέον καθορίζει μόνο τη ζωή του. Εντούτοις, για όσο διάστημα το τέκνο είναι ανήλικο και όταν στον ένα εκ των δύο γονέων έχει ανατεθεί η επιμέλεια του τέκνου, αυτός ο γονέας είναι που καθορίζει τον τόπο διαμονής του τέκνου. Αν το τέκνο θελήσει να φύγει από το σπίτι του γονέα που έχει την επιμέλειά του και να ζήσει στο σπίτι του έτερου γονέα, θα πρέπει ο γονέας που δεν έχει την επιμέλεια να υποβάλει σχετική αίτηση στο δικαστήριο, αιτιολογώντας αυτήν και αναφέροντας συγκεκριμένα τη βούληση του τέκνου να ζήσει μαζί του, ώστε να ληφθεί αυτή υπόψη από το δικαστήριο, το οποίο ενδεχομένως θα ζητήσει να εξετάσει και το τέκνο για να διαπιστώσει την ωριμότητα της απόφασής του και το αν αυτή ανταποκρίνεται στην αληθή βούλησή του.
Αντίστοιχα, ο γονέας που του έχει ανατεθεί η επιμέλεια, εάν το τέκνο μετοικήσει αυθαίρετα στο σπίτι του έτερου γονέα, μπορεί να υποβάλει σχετική αίτηση κατά του γονέα που «πήρε» το τέκνο, καθώς και να υποβάλει μήνυση κατά του ίδιου για παραβίαση της δικαστικής απόφασης που αναθέτει την άσκηση της επιμέλειας στον ίδιο.
ΙΙ. Διατροφή
Ως προς τα ζητήματα διατροφής, τέτοιο δικαίωμα έχει μόνο αυτός που δε μπορεί να διατρέφει τον εαυτό του από την περιουσία του ή από εργασία κατάλληλη για την ηλικία του, την κατάσταση της υγείας του και των λοιπών βιοτικών συνθηκών ενόψει και των τυχόν αναγκών εκπαίδευσής του, όπως ορίζει το άρθρο 1486 του Αστικού Κώδικα.
Από αυτό συνάγεται ότι η υποχρέωση διατροφής προς το τέκνο υπάρχει για το γονέα που έχει την οικονομική δυνατότητα και μπορεί να διατρέφει τον εαυτό του άνετα χωρίς κίνδυνο της δικής του διατροφής, ενόψει και των συνθηκών, της υγείας του κλπ. Άρα υπόχρεος να καταβάλει τη διατροφή είναι ο γονέας που έτσι κι αλλιώς θα υποχρεούνταν σε καταβολή της διατροφής, είτε αυτός είναι η μητέρα είτε ο πατέρας.
ΙΙΙ. Επικοινωνία
Ως προς το ζήτημα της επικοινωνίας των γονέων με το τέκνο, το δικαστήριο δύναται να ρυθμίσει την επικοινωνία των γονέων με τα τέκνα, και δη την επικοινωνία του γονέα που δεν έχει την επιμέλεια με τα τέκνα. Ο γονέας με τον οποίο δε διαμένει το ανήλικο τέκνο, έχει δικαίωμα να επικοινωνεί με το παιδί του, κατά το άρθρο 1520 του Αστικού Κώδικα. Το δικαίωμα αυτό είναι σύμφυτο με τη γονική μέριμνα και εξυπηρετεί το συμφέρον, όχι μόνο του γονέα, αλλά και του παιδιού. Στο συναινετικό διαζύγιο, η επικοινωνία και η επιμέλεια ρυθμίζονται από ιδιωτικό συμφωνητικό των γονέων. Στην κατ’ αντιδικία λύση του γάμου και ρύθμιση της επιμέλειας των τέκνων, κριτήριο απονομής της επιμέλειας σε έναν από τους γονείς δεν αποτελούν οικονομικοί παράγοντες, όπως π.χ. αν η μητέρα είναι άνεργη, ή χαμηλόμισθη ή δεν έχει περιουσία. Βασικούς παράγοντες που λαμβάνει υπόψη του το δικαστήριο είναι η καταλληλότητα του γονέα για την ανατροφή και φροντίδα του τέκνου. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, πρακτικά, η επιμέλεια ανατίθεται στη μητέρα. Αποτρεπτικοί παράγοντες εξαιτίας των οποίων η επιμέλεια δεν ανατίθεται στη μητέρα αποτελούν για παράδειγμα προβλήματα αλκοολισμού ή τοξικομανίας της μητέρας, ή έμπρακτα ανήθικης συμπεριφοράς της, αποδεδειγμένη άσκηση βίας σε βάρος του τέκνου, καταδίκη της για αδικήματα και άλλες παρόμοιες περιπτώσεις.
Από τη Σοφία Ι. Αντωνοπούλου